Klokkenluidersbescherming binnen de EU: wanneer luidt de klok voortaan?

Hoe zullen de Europese klokkenluidersbescherming en dus ook de Belgische klokkenluidersregeling er straks moeten uitzien? Een voormalige productmanager van Facebook bracht een aantal weken geleden allerlei interne informatie naar buiten en kaartte daarmee aan dat het bedrijf bewust ‘fake news’ en polariserende content aan gebruikers toont. Op welke bescherming zou deze ‘klokkenluider’ kunnen rekenen moest dit voorval niet in de VS, maar in Europa plaatsgevonden hebben?

Om die vraag te beantwoorden, moeten we teruggrijpen naar de Europese Richtlijn inzake de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden (kortweg: Klokkenluidersrichtlijn).

De deadline om deze Richtlijn om te zetten naar Belgische wetgeving nadert snel. Daarom volgt hier een overzicht van de belangrijkste aandachtspunten.

VOOR WELKE WANTOESTANDEN KAN DE KLOK GELUID WORDEN?

Men tracht de bescherming voor klokkenluiders zo breed mogelijk te maken. Daarom kunnen inbreuken op Unieregelgeving binnen heel wat gebieden gemeld worden. Het gaat onder andere om meldingen van inbreuken op antiwitwaswetgeving, consumentenbescherming, milieubescherming, volksgezondheid, GDPR, …

Daarnaast kunnen lidstaten ook bijkomende inbreuken op nationale wetgeving opnemen.

Opgelet: meldingen van inbreuken op het Europese arbeidsrecht vallen niet onder het toepassingsgebied, omdat werknemers die dergelijke inbreuken melden reeds op andere manieren beschermd worden (cfr. Kaderrichtlijn Arbeidsveiligheid 89/391/EEG).

KLOKKENLUIDERSBESCHERMING: VOOR WIE?

Iedere persoon die melding maakt van een mogelijke wanpraktijk in een werkgerelateerde context, wordt in principe beschermd. Het gaat concreet om een hele resem personen: werknemers, zelfstandigen, vrijwilligers, (onbetaalde) stagiairs, aandeelhouders, bestuurders, derde-contractanten zoals (onder)aannemers en leveranciers, ex-werknemers en sollicitanten.

Bovenvermelde personen verkrijgen bescherming aangezien zij allen het slachtoffer kunnen worden van represailles. Hierbij kan gedacht worden aan ontslag, het weerhouden van promotie, overplaatsing, negatieve prestatiebeoordeling, discriminatie, intimidatie, het opnemen op een zwarte lijst, stopzetting van de dienstverleningsovereenkomst,…

Niet enkel de klokkenluider heeft trouwens recht op bescherming. Ook collega’s, aanverwanten en anderen (zogenaamde ‘facilitators’) die hem hielpen bij de melding, net als juridische entiteiten die eigendom van de klokkenluider zijn of waar hij werkzaam of verbonden mee is, worden beschermd.

HOE KAN DE KLOKKENLUIDER DE KLOK LUIDEN?

De Klokkenluidersrichtlijn voorziet in een drieledig meldingssysteem. Zowel werkgevers als de lidstaten dienen meldingskanalen op te richten waar klokkenluiders met hun melding terecht kunnen. Ook publieke openbaarmaking wordt in bepaalde gevallen beschermd.

1. Intern meldingskanaal: Werkgevers dienen een intern meldpunt op te richten waarlangs de klokkenluider melding kan maken van mogelijke wantoestanden. Het meldpunt dient steeds onafhankelijk, vertrouwelijk en in overeenstemming met de GDPR te handelen. De oprichtingsvoorwaarden en afwijkingsmogelijkheden verschillen naargelang de sector.

De onderneming kan zelf een dergelijk meldpunt oprichten, of ervoor kiezen dit over te laten aan een gespecialiseerde adviseur. Wat de keuze ook zij, de onderneming moet duidelijk en toegankelijk informeren over de mogelijkheden tot melding. Klokkenluiders moeten bovendien kunnen rekenen op een tijdige behandeling van hun melding.

2. Extern meldingskanaal: Elke lidstaat dient een autoriteit aan te duiden die bevoegd is meldingen te ontvangen en op te volgen. Er geldt geen hiërarchie tussen interne en externe meldingen, hoewel eerst intern melden wel aangemoedigd wordt.

3. Publieke openbaarmaking: Als laatste kan de klokkenluider ook kiezen om zijn informatie openbaar te maken. Hij moet er dan wel rekening mee houden dat hij niet in alle gevallen beschermd zal zijn.

Aangezien de Belgische wetgever – ondanks de nakende deadline van 17 december 2021 – nog geen definitieve omzettingswet klaar heeft, blijven een aantal aspecten van de Richtlijn (bijv. de mogelijke bijkomende inbreuken, optionele versoepelingen of de bevoegde autoriteit) vaag en onzeker. Het blijft dus afwachten hoe ver de bescherming van klokkenluiders in België werkelijk zal reiken.

Heeft u vragen omtrent het dossier rond de klokkenluidersbescherming, wenst u bijkomende informatie of ons advies omtrent het oprichten van een intern meldingskanaal, aarzel dan niet om ons te contacteren. Onze experten bij Van Havermaet helpen u graag verder.