Overeenkomsten en algemene voorwaarden aan herziening toe!

Heel wat ondernemingen gebruiken zowel overeenkomsten als algemene voorwaarden om hun handelsrechtelijke relaties te regelen.

Sinds 1 januari 2023 is het nieuwe Boek 5 “Verbintenissen” van het Burgerlijk Wetboek in werking getreden. Deze nieuwe wetgeving heeft een enorme impact op de handelsrechtelijke documenten en in het bijzonder op de algemene voorwaarden van uw onderneming. Tal van contractuele clausules die u vroeger misschien hanteerde, zijn onder de huidige wetgeving niet langer toegelaten of moeten anders geformuleerd worden.

Een herziening van uw overeenkomsten en algemene voorwaarden is dan ook sterk aangewezen. De nieuwe regelgeving is immers van toepassing op alle overeenkomsten die u afsloot sinds begin 2023, en dus ook op de algemene voorwaarden die u aan een nieuwe klant bezorgt of die u opstelde naar aanleiding van een nieuwe opdracht.

De voornaamste en opvallendste nieuwigheden en aandachtspunten lijsten we hieronder voor u op.

Battle of the forms: wiens algemene voorwaarden gebruiken?

Heel wat algemene voorwaarden bepalen dat de eigen algemene voorwaarden van toepassing zijn en dus voorrang hebben op de algemene voorwaarden van de tegenpartij. Een onderneming heeft er immers baat bij om de eigen algemene voorwaarden van toepassing te laten verklaren, gezien het merendeel van de ondernemingen de algemene voorwaarden sterk in hun eigen voordeel opstellen.

De nieuwe wetgeving stelt paal en perk aan dit gebruik en beslecht op die manier de zogenaamde ‘battle of the forms’. Onder het nieuwe verbintenissenrecht zullen immers de algemene voorwaarden van beide contractspartijen van toepassing zijn. Alle tegenstrijdige bepalingen die voortvloeien uit de toepassing van beide algemene voorwaarden, worden buiten beschouwing gelaten. Het algemeen verbintenissenrecht zal de ontstane leemten opvullen. Al zal dat niet steeds de meest gunstige oplossing voor uw onderneming zijn.

Wil u vermijden dat het algemeen verbintenissenrecht van toepassing wordt op uw contractuele relatie, dan is het dus van belang om uw algemene voorwaarden voortaan evenwichtiger op te stellen.

Als u niet gebonden wil zijn door de algemene voorwaarden van uw contractspartij, moet u dit vanaf nu ook uitdrukkelijk laten weten aan uw tegenpartij. Een loutere verklaring hieromtrent in uw eigen algemene voorwaarden volstaat dus niet langer.

Invoering imprevisieleer: het contract heronderhandelen?

U hebt in uw overeenkomsten of in uw algemene voorwaarden waarschijnlijk een clausule voorzien omtrent overmacht. Overmacht wordt gekenmerkt door een onvoorziene gebeurtenis die plaatsvindt buiten de wil van de contractspartijen waardoor het onmogelijk is geworden om een verbintenis uit te voeren. Denk bijvoorbeeld aan een oorlog of een pandemie waardoor u in de absolute onmogelijkheid bent om de beloofde prestaties uit te voeren.

Er zijn echter ook veel situaties denkbaar waarbij het voor u als contractspartij niet onmogelijk is om de beloofde prestaties te verrichten, maar wel in aanzienlijke mate moeilijker, zwaarder en/of kostelijker als gevolg van onvoorzienbare omstandigheden. Dit wordt ook wel de ‘imprevisieleer’ genoemd. Een voorbeeld: door een stijging van de transportkosten of een stijging van de elektriciteits- en gasprijzen kan u uw producten niet meer leveren aan de afgesproken prijzen.

Op dat ogenblik wenst u wellicht terug aan tafel te gaan zitten met uw contractspartij om de mogelijkheden te bespreken. Voorheen kon u naar Belgisch recht niet zomaar verlangen van uw contractspartij dat zij op dit voorstel inging. Het uitgangspunt was dat u hoe dan ook de gemaakte afspraken moet naleven.

Kan u onder het nieuwe verbintenissenrecht nu wel zomaar vragen aan uw medecontractant om het contract aan te passen? Het antwoord is eenvoudig: neen. Om de zogenaamde imprevisieleer te kunnen inroepen moet u aan de volgende voorwaarden voldoen:

• Imprevisie mag niet uitgesloten zijn door het contract of een wettelijke bepaling;
• Er moet een verandering van omstandigheden zijn die onvoorzienbaar was bij het sluiten van de overeenkomst;
• Deze verandering maakt de uitvoering van de overeenkomst buitensporig zwaar, in die zin dat uitvoering ervan redelijkerwijze niet meer geëist kan worden;
• De onvoorziene verandering mag niet te wijten zijn aan de schuldenaar;
• De schuldenaar mag het risico hiervan niet voor zijn rekening genomen hebben.

Indien aan alle voorwaarden voldaan is, kan u als contractspartij voortaan dus wel vragen om de overeenkomst te heronderhandelen met het oog op de aanpassing of beëindiging ervan. Let wel, gedurende de heronderhandelingen blijft alles bij het oude en moet u de overeenkomst naleven.

Het hangt af van de positie van de contractspartij, het voorwerp van de verbintenissen, enz., of het voordelig is om de imprevisieleer van toepassing te verklaren. U moet dit steeds geval per geval beoordelen. Hoe dan ook is het aangewezen om op zijn minst de toepassingsvoorwaarden contractueel in te vullen en af te stemmen op de concrete verbintenissen die de partijen aangaan. Denk hierbij aan de invulling van wat partijen wensen te verstaan onder “imprevisie”, hoe lang partijen wensen te onderhandelen, welke gevolgen heronderhandelingen die niet succesvol blijken te zijn met zich meebrengen, … U kan er in bepaalde omstandigheden ook voor opteren om de toepassing van imprevisie uit te sluiten. Ook dit dient u dan wel uitdrukkelijk op te nemen in uw contracten!

Anticipatory breach: anticiperen op dreigende contractbreuk

Een derde nieuwigheid is de zogenaamde ‘anticipatory breach’. Een schuldeiser verkrijgt hierdoor de mogelijkheid om te anticiperen en de eigen beloofde prestaties op te schorten of zelfs de lopende overeenkomst te ontbinden, wanneer hij vreest dat de schuldenaar zijn verplichtingen niet (tijdig) zal nakomen.

Gezien dit een verregaande maatregel is, zijn ook hieraan strenge voorwaarden verbonden. De schuldeiser kan zijn eigen prestaties slechts opschorten of de ontbinding van de overeenkomst vragen in geval van uitzonderlijke omstandigheden. Bovendien moet deze niet-uitvoering voldoende ernstig zijn voor de schuldeiser en moet hij de schuldenaar ook aanmanen om waarborgen te stellen met als doel de schuldeiser (opnieuw) voldoende vertrouwen te geven dat de schuldenaar zijn verbintenissen alsnog tijdig zal nakomen.

Stel dat u bijvoorbeeld verbouwingswerken laat uitvoeren aan de bedrijfshal van uw onderneming. Dezelfde onderneming is bij een naastgelegen bedrijfshal echter ook verbouwingswerken aan het uitvoeren en u verneemt van uw naburige ondernemer dat de werken daar laattijdig verlopen en niet worden uitgevoerd zoals gevraagd. U hebt dan de mogelijkheid om de onderneming aan te manen om waarborgen te stellen zodat u als schuldeiser voldoende vertrouwen verkrijgt dat de verbouwingswerken aan uw bedrijfshal wél tijdig en correct uitgevoerd zullen worden. Indien de onderneming deze waarborgen niet kan geven, dan kan u de betaling van de voorschotfacturen bijvoorbeeld opschorten en zelfs de ontbinding van de overeenkomst vragen.

U kan de ‘anticipatory breach’ contractueel uitsluiten. Het is dus van groot belang om na te denken of de toepassing ervan wenselijk is. Ook voor deze rechtsfiguur is er geen zwart of wit antwoord, maar zal het veeleer gaan om een modulering ervan op maat van uw contract.

Besluit

Het mag duidelijk zijn dat de nieuwe wetgeving een enorme impact heeft op uw bestaande contracten en algemene voorwaarden. De opgesomde voorbeelden zijn slechts een kleine greep uit de vele nieuwigheden. Zo kunnen clausules waarover men niet heeft kunnen onderhandelen en die leiden tot een manifest onevenwicht tussen partijen vanaf nu ook voor niet-geschreven worden gehouden.

Zowel uw contracten als uw algemene voorwaarden hebben dus absoluut baat bij een grondig nazicht. Uiteraard helpen we u graag verder bij het nazicht van uw contracten en/of algemene voorwaarden en passen we deze waar nodig aan opdat zij terug helemaal up-to-date zijn!