Successieplanning bij complexere gezinsstructuren

Hersamengestelde gezinnen zijn vandaag geen uitzondering meer. Eén op de tien gezinnen in Vlaanderen vormt namelijk een hersamengesteld gezin. Dit brengt vanzelfsprekend bepaalde vragen en uitdagingen met zich mee. Ook op het vlak van successieplanning: op welke manier kan u uw nieuwe partner beschermen? Hoe bescherm ik mijn kinderen uit een eerdere relatie? Hoe kan ik de rechten van mijn ex-partner uitsluiten? Wij voorzien u graag van enkele tips en tricks.

Hoe kan ik mijn nieuwe partner beschermen?  

Huwelijksovereenkomst

Een eerste voor de hand liggende bescherming bestaat erin om in het huwelijksbootje te stappen en een huwelijksovereenkomst uit te werken. Het maakt dan een groot verschil onder welk stelsel u wenst te huwen: onder een gemeenschapsstelsel dan wel onder het stelsel van scheiding van goederen? Meer uitleg omtrent de verschillen tussen beide stelsels vindt u hier.

In beide stelsels is het mogelijk om goederen in te brengen in het gemeenschappelijk vermogen. Bij huwelijk in een gemeenschapsstelsel is dat logisch, bij scheiding van goederen kan er een TIGV (Toegevoegd Intern Gemeenschappelijk Vermogen) zijn. Stel dat jullie bijvoorbeeld samenwonen in een woning die toebehoort aan slechts één van jullie beiden. De partner in kwestie zou er dan voor kunnen kiezen om deze woning in te brengen in het gemeenschappelijk vermogen/TIGV om op die manier meer solidariteit te creëren.

Bijkomend zou u in uw huwelijksovereenkomst een optioneel keuzebeding kunnen opnemen. Dergelijke clausule geeft de langstlevende de mogelijkheid om te kiezen welke goederen hij/zij wenst te verkrijgen uit het gemeenschappelijk vermogen of TIGV bij overlijden van de eerst stervende partner. Op die manier kan de langstlevende partner een beroep doen op die bescherming die hij/zij op dat moment nodig heeft.

Schenking of testament

Een tweede mogelijkheid bestaat erin om een bepaald vermogen aan uw partner te laten toekomen via schenking of testament. Via testament kan u bepalen wie wat erft bij uw overlijden. Via schenking kan u tijdens uw leven al een bepaald vermogen overdragen aan uw partner met het oog op zijn/haar bescherming.

De beschikkingsvrijheid is echter niet onbeperkt. U zal altijd rekening moeten houden met de wettelijke reserve van uw kinderen. Deze bedraagt de helft van uw nalatenschap. Indien de wettelijke reserve van de kinderen wordt geschonden ingevolge een testament of schenking, zullen de kinderen een vordering verkrijgen ten belope van het gedeelte dat het beschikbaar deel overschrijdt. Stel het vermogen van Jan 500.000 EUR bedraagt bij overlijden. Hij heeft in zijn testament opgenomen dat zijn eigen woning ter waarde van 300.000 EUR moet toekomen aan zijn partner Els. Aangezien de wettelijke reserve van de kinderen 250.000 EUR bedraagt en deze wordt aangetast door het legaat aan Els, zullen zij samen een vordering hebben op Els ten belope van 50.000 EUR. Een voorafgaandelijke schenking aan Els lost dit probleem overigens niet op, aangezien deze bij de beoordeling van de wettelijke reserve mee in rekening wordt gebracht.

Houd er ook rekening mee dat er in principe geen sprake is van een wettelijk erfrecht tussen uw nieuwe partner en eventuele kinderen uit een eerdere relatie. Indien u bijgevolg vermogen schenkt/legateert aan uw nieuwe partner, zal dit vermogen vervolgens bij diens overlijden niet terechtkomen bij uw kinderen, maar wel bij de erfgenamen van uw partner. Dit zou tot gevolg kunnen hebben dat uw kinderen uit een eerdere relatie worden benadeeld.

Beding van aanwas

Een derde mogelijkheid is een beding van aanwas. Stel, jullie hebben allebei een effectenportefeuille in het eigen vermogen ter waarde van 500.000 EUR (gelijkwaardige inbreng) en jullie hebben een gelijkaardige levensverwachting. Jullie kunnen er dan voor kiezen om beide effectenportefeuilles onder een beding van aanwas te plaatsen. Indien één van jullie komt te overlijden, zal het gedeelte van de eerststervende partner (zijn/haar effectenportefeuille) toekomen aan de langstlevende. Op burgerrechtelijk vlak vormt dit een interessante bescherming voor de langstlevende partner. Des te meer omdat de effectenportefeuilles geen deel zullen uitmaken van jullie nalatenschap, waardoor eventuele kinderen hun wettelijke reserve niet kunnen inroepen. Het beding van aanwas is met andere woorden ‘reserve-proof’. Ook op fiscaal vlak kan het beding van aanwas een interessante piste zijn. Via dergelijk beding kan u er namelijk voor zorgen dat roerende goederen (bv. de effectenportefeuille) belastingvrij overgaan naar de langstlevende partner.

Hoe kan ik mijn kinderen uit een vorige relatie beschermen?

Een ander uitgangspunt kan zijn dat u uw kinderen uit een eerdere relatie een meer verregaande bescherming wilt bieden. Als u niet huwt, beschikt de langstlevende partner niet over een wettelijk erfrecht. Ingeval van een huwelijk geldt ook hier weer het belang van een op maat uitgewerkte huwelijksovereenkomst met uw nieuwe partner. Zo kan u een ‘valkeniersbeding’ opnemen waarin jullie als echtgenoten afstand doen van het wettelijk vruchtgebruik dat jullie normaal in elkaars nalatenschap zouden verkrijgen. Dergelijk valkeniersbeding doelt specifiek op de situatie van hersamengestelde gezinnen, aangezien een essentiële voorwaarde erin bestaat dat minstens één van de echtgenoten kind(eren) uit een vorige relatie moet hebben. Het beding biedt aldus de mogelijkheid om uw kinderen uit een eerdere relatie te beschermen door de erfrechtelijke aanspraken van uw nieuwe partner te beperken tot een in de tijd beperkt recht van bewoning van de gezinswoning en gebruik van de inboedel. Bovendien kan u op die manier vermijden dat uw kinderen in een vruchtgebruik–blote eigendom verhouding terechtkomen met uw nieuwe partner. Dat kan immers tot spanningen leiden.

Ook via testament kan u een bescherming inbouwen. U kan de erfaanspraken van uw nieuwe partner beperken tot zijn/haar reserve, waardoor tegelijkertijd de erfaanspraken van uw kinderen uit een eerdere relatie worden uitgebreid.

Hoe kan ik de rechten van mijn ex-partner uitsluiten?

U kan zich ook de bedenking maken hoe het zit met de aanspraken van uw ex-partner. Heeft deze nog bepaalde rechten die hij/zij kan laten gelden?

Zeker in het geval van gemeenschappelijke kinderen die nog minderjarig zijn, kan het relevant zijn om een testament op te stellen. Bij uw overlijden zal uw ex-partner namelijk het ouderlijk vruchtgenot kunnen uitoefenen op het vermogen van de kinderen gedurende hun minderjarigheid. Dit heeft tot gevolg dat uw ex-partner kan genieten van de vruchten (bv. huuropbrengsten) van het vermogen dat uw kinderen van u erven. Dit kan eenvoudig ontnomen worden via testament.

Daarnaast kan het ook interessant zijn om in uw testament een restlegaat op te nemen. We maken dit duidelijk met een voorbeeld. Stel, Jan heeft een zoon, Pieter, uit een eerdere relatie en twee dochters met zijn nieuwe partner. Bij het overlijden van Jan zal een gedeelte van zijn nalatenschap toekomen aan Pieter. Vervolgens overlijdt Pieter. Indien zijn moeder, de ex-partner van Jan, dan nog in leven is, kan het zijn dat dit vererfde vermogen ongewenst bij haar terechtkomt. Deze ongewenste situatie wordt opgevangen door een restlegaat. In dat geval wordt bepaald dat het gedeelte van de nalatenschap van Jan dat zich nog in het vermogen van Pieter bevindt, bij overlijden van Pieter zal toekomen aan de andere kinderen, zijnde de twee dochters. Op die manier vermijdt u dat uw vermogen via een omweg alsnog terechtkomt bij uw ex-partner.

Conclusie

De mogelijkheden om aan successieplanning te doen binnen hersamengestelde gezinnen zijn talrijk. Elk hersamengesteld gezin is echter uniek en het is van belang telkens te achterhalen welke specifieke wensen en noden er zijn. Afhankelijk van deze analyse kan u bepalen welke richting u wenst uit te gaan met uw successieplanning. Hierboven gaven we reeds een aanzet van de verschillende mogelijkheden, maar het is duidelijk dat er nog veel meer instrumenten zijn die van toepassing kunnen zijn op uw gezinsstructuur.

Onze experts bij Van Havermaet staan steeds klaar om te luisteren naar uw specifieke situatie en u te begeleiden naar een successieplanning op maat.